شهرستان فراهان دارای دو بخش (مرکزی، خنجین) در استان مرکزی است که در سال ۱۳۸۹به طور رسمی شهرستان شد.[۲].
جغرافیا
فراهان یکی از شهرستانهای استان مرکزی و پاره‌ای از سرزمین تاریخی فراهان بزرگ است که منطقهٔ وسیعی از شمالِ شهر اراک تا مناطقی از شهرستان آشتیان و تفرش را در بر می‌گرفت واز غرب تا مرز استان همدان نیز می‌رسیدو روستای خوش آب و هوای کسرآصف در آن قرار دارد.
بیش از دویست روستای کوچک و بزرگ در فراهانِ بزرگ وجود دارد که در دشت فراهان و کوههای اطراف پراکنده‌اند. شهر کوچک فرمهین در مرکز فراهان و در سه راهی اراک - تفرش - فراهان قرار گرفته‌است و یک شهرک صنعتی در شهر فرمهین نیز دارد.
تقسیمات کشوری
دهستانهای و بخش‌های شهرستان فراهان:
بخش مرکزی
فرمهین
دهستان فشک
نقطه شهری: فرمهین
بخش خنجین
دهستان خنجین
دهستان تلخاب
نقطه شهری: خنجین
تاریخچه
یونانیان آن را مدیا می‌نامیدند برخی گفته‌اند فراهان را طهمورث بنا کرد و دارالملک آن را ساروق کرد برخی نیز گویند فراهان را فراهان پسر همدان بنا کرده است ابن مقنع می‌گوید (ولاشگرد را بلاش پسر پیروز و بورقان را پوران دختر خسرو ساخته است) فراهان شامل ناحیهٔ پهناوری میان شهرستانهای اراک و تفرش و آشتیان است. تاریخ قم کهن‌ترین سندی که در آن نامی از فراهان آورده شده، این سند مربوط به سال ۳۷۸هجری قمری یعنی بیش از هزار سال پیش که در آن زمان روستای فراهان جزء شهرستان قم بوده.[۳]
حمدالله مستوفی در نزهت القلوب می‌نویسد:فراهان ولایتی است و در دیه‌ها معتبر بود، دیه ساروق را دارلملک آنجا و طهمورث ساخت، اکنون دولت آباد و ماستر معظم قرای آنجاست.[۳]
نام یکی از شهرهای بخش مرکزی شهرستان فراهان، فرمهین است. این شهر در شمال شهر اراک و کویر میقان واقع است. هوای آن سرد و سالم و آب کلیه روستاهای آن از قنوات است که طول اکثر آنها به ۶هزار گز می‌رسد. فراهان از سه قسمت به نام بالا و پائین و سادات تشکیل می‌گردد. جمع روستاهای دهستان فراهان ۱۲۹قریه و دارای ۶۱هزار تن سکنه‌است. محصولاتش غلات، بنشن و میوه جات است. گله داری یکی از کارهای عمده سکنه بخش و پوست بره این حدود به خوبی معروف است و خریدار زیاد دارد. صنایع دستی زنان این دهستان قالی و قالیچه بافی با نقشه‌است.
دیگر از روستاهای قدیمی فراهان زلف آباد است که روزگاری شهر مهم و پرجمعیتی بوده‌است.
شهر فرمهین در مرکز بخش مزکزی شهرستان فراهان واقع و مرکز شهرستان است. روستاها مهم دیگر فراهان عبارتند از روستای خوش آب و هوای کسرآصف،دستجان، خوشدون، نظام آباد، تلخ آب، فشک، ماستر، شتریه، مشهدزلف آباد، فارسیجان، مشهدالکوبه واشقان. به واسطه مسطح بودن اراضی در فصل خشکی به در اکثر روستاهای فراهان می‌توان با خودرو سفرکرد. کویر نمک میقان در قسمت جنوبی دهستان فراهان واقع است و روستاهای نزدیک به کویر به واسطه مجاورت با کویر دارای هوای ناسالم و آب شورند.[۴]
نام
دهگان در گزارشنامه می‌گوید: «واژه فراهان بطورقطع مرکب از دو عضو است که خوشبختانه هر دو عضو زنده و در اسماء امکنه متداول می‌باشند. «فره» به فتح اول و ثانی به معنی شکوه است عضو دوم یعنی «آن» یکمن علامت جمع باشد.»[۳] جمع دو واژه به معنای سرزمین مجد و عظمت یا جایگاه گزیدگان و آزادگان است.[۵]
دیدگاهی دیگر آن است که فراه در زبان پهلوی به معنی شهر است و نمونه آن نیز شهر فراه در ولایت فراه افغانستان است. فراهان نیز جمع آن و به معنی شهرها است.[۳]
دیدگاه دیگر این است که فراهان به جم فرای هامون و منظور آنچه فرای کویر میقان است بوده است.[نیازمند منبع]
فراهان را در قدیم مدیا می‌نامیدند جغرافی دانان اسلامی آن را جزو بلاد جبال می‌دانستند[۶]
مردم
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت بخش مرکزی شهرستان فراهان در سال ۱۳۹۰برابر با ۳۰۰۴۲نفر بوده‌است.[۱]
کشاورزی و دامداری کار اصلی مردم فراهان است. آب قنات یکی از منابع اصلی آبیاری به شمار می‌آید. کشت غلات بخصوص گندم و نیز باغداری (از جمله انگور، بادام و گردو) در فراهان رواج دارد. فرش مهمترین صنایع دستی این شهرستان است.
در بيشتر مناطق فراهان به زبان فارسي صحبت مي شود. در روستاها فارسی با لهجه‌های خاصی وجود دارد. خلجی از دیگر زبانهای فراهان است و در تلخاب و خلجستان صحبت می‌شود.
جشن تیرگان از رسوم قدیمی و کهن ایرانیان است که قدمتی برابر با دوران ساسانیان داشته است . ایرانیان باستان برای هر روز از سال اسم خاصی برگزیده بودند که هر گاه اسم روز اول ماه با اسم ماه هم نام بود آن روز را گرامی داشته جشن می گرفتند که از این بین جشن تیرگان (تیر اسم روز اول ماه تیر)وجشن مهرگان(مهر اسم روز اول ماه مهر) معروف تر است. جشن تیرگان امروزه با گذشت حدود ۱۶۰۰سال هنوز در دشت فراهان استان مرکزی برگزار می شود فراهانی ها همه ساله در اولین روز از فصل گرم سال با حضور در کنار امامزاده ذلف اباد شهر فرمهین این روز را گرامی داشته جشن میگیرند.
مردم دشت فراهان در این روز از گوشه وکنار مرز پر گهر به منطقه زادگاه خود برگشته روز را تا شب در دامان طبیعت میگذرانند وبا طبخ غذاهای محلی مثل دلمه و آش های محلی درکنار اقوام روز خاطره انگیزی را سپری می کنند.
در منطقه فراهان به این جشن عید صغری ویا جشن آب پاشان هم می گویند.
برگزاری بازی های محلی-پاشیدن آب به همدیگر و برگزاری مجالس پرده خوانی و شبیه خوانی از دیگر رسوم این روز است.
مشاهیر
قائم‌مقام فراهانی صدر اعظم ایران، سیاستمدار، ادیب، شخصیت برجسته و تأثیرگذار ایران‌زمین در عرصه حکومت و سیاست و نیز ادب و هنر
اديب الممالك فراهانى شاعر برجسته
آقا غلامحسين فراهانى نوازنده مخصوص دربار دوره ناصرى و استاد ميرزا عبدالله
امیرکبیر سیاستمدار ایرانی ، صدراعظم ایران در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار ، مؤسس مدرسه دارُالفُنون
محمود حسابی فیزیکدان، سناتور، وزیر آموزش و پرورش و بنیانگذار فیزیک دانشگاهی در ایران.
یوسف اعتصامی نویسنده، ناشر، و مترجم ایرانی، پدر پروین اعتصامی آشتیانی
میرزا هدایت‌الله وزیر دفتر از رجال دورهٔ ناصرالدین شاه و پدر سیاستمدار معروف ایرانی،دکتر محمد مصدق
حاجى ملا رجبعلى تفرشى تعزيه خوان مشهور دوره ناصرى و موذن مخصوص محمدعلى شاه
حسينعلى خان نكيسا خواننده بزرگ موسيقى ايرانى در دوره قاجار و پهلوى
حاتم عسكرى فراهانی رديف دان مشهور موسيقى ايرانى
عبدالله خان دوامي خواننده و رديف دان بزرگ موسيقي ايرانى
ابوالقاسم بهرامی«پدر علم میکرب‌شناسی ایران»
سامان فراهاني سروش«دكتر، محقق و پ‍ژوهشگر مهندسي صنايع و مديريت»
فتحعلی واشقانی فراهانی«خوشنویس نامی ایران»
ميرزاعلى اكبرخان فراهانى نوازنده تار مخصوص ناصرالدين شاه
بهزاد فراهانی«بازیگر نامی سینما وتئاتر»
سعید کنگرانی بازیگر، سینما، تلویزیون، ایرانی
شهاب میرزایی فراهانی سازنده بازی های رایانه ای فاخر ایرانی ، با کسب مقامهای متعدد در جشنواره رسانه های (دیجیتال ، خانواده ، سلامت)
محمد قریب بنیانگذار طب نوین اطفال در ایران
فتح الله مجتبایی نویسنده و مترجم ایرانی
علی امینی سیاستمدار ایرانی و نخست وزیر 1340-1341
عیسی بهنام از بنیانگذاران رشتهٔ باستان‌شناسی در ایران
آقا علی اکبر خان فراهانی موسیقی دان بزرگ ناصری
میرزا عبدالله فراهانی موسیقی دان بزرگ و تقسیم کننده دستگاه های ایرانی
آقا حسینقلی فراهانی ردیف دان بزرگ موسیقی ایرانی دوره ناصری
احمد عبادی نوازنده بزرگ سه تار
گلشیفته فراهانی هنرپیشه بین المللی و نوازنده ایرانی
جمشید آهنگرانی کارگردان و فیلنامه نویس ایرانی
پگاه آهنگرانی بازیگر و مستندساز ایرانی
شقایق فراهانی بازیگر سینما و تلویزیون ایران
میرزا عیسی قائم مقام پدر میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی
جعفر مشیرالدوله از سیاستمداران و دیپلمات‌های ایران در عصر قاجار
میرزا علی قائم‌مقام وزیر خارجه ایران ، فرزند میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام فراهانی
محمد صالح علا بازیگر، مجری برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌ساز و ترانه‌سرای ایرانی
هوشنگ فراهانی آهنگساز،نوازنده تار و ستار و نویسنده
احمد بورقانی سخنگوی ستاد تبلیغات جنگ از سال ۶۶تا پایان جنگ، سرپرست دفتر خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل از سال ۶۸تا ۷۱، معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از سال ۷۶تا بهمن ۷۷، نماینده مجلس ششم و عضو هیئت رئیسه مجلس از سال ۷۹تا ۸۲و همچنین عضو شورای عالی خبرگزاری جمهوری اسلامی از ۷۶تا ۸۴و شورای نظارت بر صدا و سیما از سال ۷۹تا ۸۱بود.
منابع
1- پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران-آمار سال ۱۳۹۰
2-اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳خ.
3-[http://www.araku.ac.ir/gims/commonfiles/gpage.php?domain=cityofarak جغرافیای تاریخی استان مرکزی]
4-از فرهنگ جغرافیایی ایران ج ۲).
5-مهرالزمان نوبان. نام مکان‌های جغرافیایی در بستر زمان. چاپ اول. تهران: انتشارات ما، ۱۳۷۶. ۳۵۵. شابک۹۶۴-۶۴۹۷-۰۰-۴.
6-فراهانی، هوشنگ. افسانه‌های مردم فراهان. آوای کلار، 1390.